تومور مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود و چه وقت باید جراحی شود؟

تومور مغزی به رشد غیرطبیعی سلول‌ها در بافت مغز یا در ساختارهای اطراف آن (مانند مننژ یا اعصاب جمجمه‌ای) گفته می‌شود. این تومورها می‌توانند خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند. تشخیص زودهنگام و تصمیم‌گیری صحیح درباره‌ی درمان به‌ویژه جراحی نقش حیاتی در پیش‌آگهی و کیفیت زندگی بیمار دارد. تشخیص تومور مغزی فرآیندی چندمرحله‌ای است که از بررسی علائم بالینی آغاز می‌شود و تا تأیید بافت‌شناسی (پاتولوژی) ادامه می‌یابد. هدف از این فرایند تعیین وجود توده، نوع سلولی، محل دقیق و میزان گسترش آن در مغز است.

معاینه و ارزیابی بالینی

پزشک ابتدا علائم بیمار را بررسی می‌کند؛ مانند سردرد، تهوع و تشنج یا تغییرات رفتاری. سپس در معاینه عصبی، حرکات چشم، قدرت عضلات و تعادل و واکنش‌ها را می‌سنجد تا محل احتمالی تومور مشخص شود.

روش‌های تصویربرداری (Imaging Studies)

MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی)
استاندارد طلایی برای تشخیص تومور مغزی است.
نوع، اندازه، محل و اثر تومور بر بافت‌های اطراف را نشان می‌دهد.
گاهی از MRI با تزریق ماده حاجب (گادولینیوم) استفاده می‌شود تا مرز تومور بهتر مشخص گردد.
CT Scan (توموگرافی کامپیوتری)
سریع‌تر و در دسترس‌تر از MRI است.
برای بیماران اورژانسی (مثلاً با علائم افزایش فشار داخل جمجمه) مفید است.
تشخیص تومورهای کلسیفیه یا دارای خون‌ریزی را تسهیل می‌کند.
PET Scan (توموگرافی با گسیل پوزیترون)
از متابولیسم سلولی برای تشخیص تومورهای فعال یا بدخیم استفاده می‌کند.
به تمایز بین تومور و بافت‌های مرده یا اسکار پس از درمان کمک می‌کند.

نمونه‌برداری (بیوپسی)

اگر نوع تومور تنها با تصویربرداری مشخص نشود پزشک بیوپسی انجام می‌دهد تا نمونه‌ای از بافت برای بررسی زیر میکروسکوپ گرفته شود. دو نوع بیوپسی رایج وجود دارد:
بیوپسی سوزنی (استریوتاکتیک): با هدایت تصویربرداری دقیق نمونه کوچکی از بافت گرفته می‌شود.
بیوپسی باز: در حین جراحی انجام می‌شود تا تشخیص قطعی پاتولوژیک حاصل گردد.

آزمایش‌های تکمیلی

آزمایش خون: برای رد سایر علل علائم (مثل عفونت یا التهاب).
بررسی مایع مغزی نخاعی (CSF): در موارد خاص برای تشخیص تومورهای منتشر در محور عصبی.
تست‌های ژنتیکی و مولکولی: برای شناسایی جهش‌ها و تعیین نوع درمان هدفمند.

علائم تومور مغزی به محل و اندازه و سرعت رشد آن بستگی دارد. در مراحل اولیه نشانه‌ها ممکن است خفیف یا مشابه بیماری‌های دیگر باشند اما به‌تدریج واضح‌تر می‌شوند. مهم‌ترین نشانه‌های اولیه عبارت‌اند از:
سردرد مداوم: به‌ویژه صبح‌ها و همراه با تهوع.
تهوع و استفراغ: بدون علت گوارشی، ناشی از افزایش فشار داخل جمجمه.
تشنج: بروز حمله صرعی در فردی که قبلاً سابقه نداشته است.
تغییر رفتار و حافظه: فراموشی، بی‌توجهی یا تغییر شخصیت.
اختلال بینایی یا شنوایی: تاری دید، دوبینی یا کاهش شنوایی.
ضعف یا بی‌حسی اندام‌ها: معمولاً در یک سمت بدن.
اختلال گفتار یا تعادل: مشکل در صحبت کردن، راه رفتن یا حفظ تعادل.
خستگی و خواب‌آلودگی: کاهش انرژی و هوشیاری در مراحل پیشرفته‌تر.

تصمیم به جراحی بستگی به عوامل گوناگونی دارد که پزشک با همکاری تیمی از متخصصان مغز و اعصاب، جراح مغز، انکولوژیست و رادیولوژیست اتخاذ می‌کند. معیارهای اصلی نیاز به جراحی شامل موارد زیر است:
تومور قابل دسترسی: اگر محل تومور در ناحیه‌ای از مغز باشد که بدون آسیب به بافت‌های حیاتی می‌توان آن را برداشت.
افزایش فشار داخل جمجمه: در صورت بروز تهدید جانی به علت فشار توده بر مغز.
تومورهای خوش‌خیم بزرگ: که با رشد خود عملکرد مغز را مختل کرده‌اند.
تومورهای بدخیم اولیه: که نیاز به برداشت حداکثری دارند تا شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی مؤثرتر شود.
نیاز به نمونه‌برداری تشخیصی: اگر نوع دقیق تومور برای درمان مشخص نباشد.
تشخیص زمان مناسب جراحی تومور مغزی نیازمند بررسی دقیق تمام جوانب بالینی و تصویربرداری تخصصی است تا منافع و خطرات هر اقدام به صورت کامل سنجیده شود. در این مسیر انتخاب بهترین جراح تومور مغزی در مشهد اهمیتی دوچندان دارد چرا که تجربه و مهارت جراح می‌تواند تعیین‌کننده کیفیت جراحی و کاهش عوارض و افزایش اثربخشی درمان باشد.

در برخی بیماران انجام جراحی ممکن نیست یا خطر آن بیشتر از فایده‌اش است. در این موارد درمان‌های غیرجراحی مانند پرتودرمانی و شیمی‌درمانی یا درمان هدفمند ترجیح داده می‌شود.

تومورهای عمقی یا نزدیک نواحی حیاتی

وقتی تومور در نواحی حساس مثل ساقه مغز یا مراکز حرکتی قرار دارد جراحی می‌تواند آسیب جدی به عملکرد مغز وارد کند.

تومورهای منتشر یا نفوذی (مثل گلیوبلاستوم)

این تومورها مرز مشخصی ندارند و به بافت اطراف نفوذ کرده‌اند بنابراین برداشت کامل آن‌ها ممکن نیست.

تومورهای متاستاتیک متعدد

وقتی چند تومور در بخش‌های مختلف مغز وجود دارد جراحی برای همه‌ی آن‌ها عملی نیست و درمان‌های پرتویی ترجیح دارد.

وضعیت عمومی ضعیف بیمار

اگر بیمار دچار بیماری‌های قلبی یا ریوی شدید باشد خطر بیهوشی و جراحی بیشتر از فایده‌ی آن است.

سن بالا یا ناتوانی شدید

در بیماران سالمند یا دارای ضعف شناختی، هدف درمان معمولاً کنترل علائم است نه جراحی تهاجمی.

تومورهای پاسخ‌گو به درمان دارویی یا پرتودرمانی

برخی تومورها مثل لنفوم مغزی یا آدنوم هیپوفیز بدون جراحی و با درمان دارویی کنترل می‌شوند.

کرانیوتومی: باز کردن بخشی از جمجمه برای برداشت مستقیم تومور و بستن مجدد آن پس از عمل.
جراحی میکروسکوپی: برداشت دقیق تومور با میکروسکوپ جراحی برای جلوگیری از آسیب به بافت‌های سالم.
جراحی بیدار: بیمار در حین عمل بیدار است تا عملکرد گفتار و حرکت بررسی شود و آسیب عملکردی ایجاد نشود.
نورون‌ناویگیشن (هدایت تصویری): استفاده از MRI یا CT در حین جراحی برای تعیین موقعیت دقیق تومور.
جراحی آندوسکوپیک: ورود با آندوسکوپ از طریق بینی یا برش کوچک برای تومورهای عمقی و هیپوفیز؛ کم‌تهاجمی‌تر.
جراحی با لیزر (Laser Ablation): از حرارت لیزر برای نابودی تومورهای کوچک یا غیرقابل‌دسترسی استفاده می‌شود.
رادیوسرجری (گامانایف / سایبرنایف): بدون برش جراحی؛ پرتوهای دقیق روی تومور تابیده می‌شوند تا سلول‌های آن از بین بروند.

پس از عمل بسته به نوع و مرحله‌ی تومور درمان‌های زیر ممکن است مورد نیاز باشد:
پرتودرمانی: پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده و کاهش احتمال عود تومور به کار می‌روند.
شیمی‌درمانی: داروهای ضد‌سرطان به‌صورت خوراکی یا تزریقی تجویز می‌شوند تا رشد یا بازگشت تومور مهار شود.
درمان‌های هدفمند و ایمونوتراپی: داروهایی که سلول‌های دارای جهش خاص را هدف قرار می‌دهند یا سیستم ایمنی بدن را در برابر تومور تقویت می‌کنند.
داروهای ضدورم و ضدتشنج: برای کاهش التهاب مغز و پیشگیری از تشنج پس از جراحی معمولاً داروهایی مانند دگزامتازون و فنی‌توئین تجویز می‌شود.
توانبخشی عصبی: شامل فیزیوتراپی و گفتاردرمانی و کاردرمانی برای بازگرداندن توان حرکتی، گفتاری و شناختی بیمار است.
پیگیری‌های منظم تصویربردار: (MRI) برای کنترل وضعیت مغز و اطمینان از عدم بازگشت تومور در فواصل زمانی مشخص انجام می‌شود.
حمایت روانی و تغذیه‌ای: مشاوره روان‌شناسی و تغذیه سالم به بیمار کمک می‌کند تا با استرس پس از جراحی کنار بیاید و سریع‌تر بهبود یابد.

تشخیص و درمان تومور مغزی فرایندی پیچیده و چندمرحله‌ای است که نیاز به همکاری نزدیک میان پزشکان متخصص دارد. تشخیص دقیق از طریق ترکیب علائم بالینی، تصویربرداری‌های پیشرفته و آزمایش‌های بافت‌شناسی انجام می‌شود تا نوع و محل و گستره‌ی تومور مشخص گردد. تصمیم برای جراحی به عواملی مانند محل تومور، وضعیت عمومی بیمار، نوع و میزان رشد آن بستگی دارد و همیشه هدف اصلی برداشت حداکثری توده با کمترین آسیب به عملکرد مغز است.
در مواردی که جراحی امکان‌پذیر نیست از روش‌های غیرجراحی مانند پرتودرمانی، شیمی‌درمانی و درمان‌های هدفمند استفاده می‌شود. پس از جراحی نیز مراقبت‌های تکمیلی شامل درمان‌های دارویی، توانبخشی و پیگیری‌های تصویربرداری نقش مهمی در پیشگیری از عود و بازگشت بیمار به زندگی عادی دارند.
در روند تشخیص تومورهای مغزی و ارزیابی ضرورت جراحی مراجعه به کلینیک دکتر فرهاد کرمیان بهترین دکتر مغز و اعصاب در مشهد با برخورداری از تجهیزات پیشرفته و تیم درمانی مجرب، دقت و آرامش خاطر بیماران را تضمین می‌کند. در کلینیک دکتر کرمیان با رویکردی تخصصی و استفاده از استانداردهای جهانی تمامی مراحل ارزیابی و تصویربرداری و تصمیم‌گیری بر اساس شرایط فردی هر بیمار انجام می‌شود تا بهترین نتیجه درمانی حاصل شود. اگر قصد رزرو نوبت را دارید می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 09335055155 اقدام نمایید.

منابع
mskcc.org
mayoclinic.org
hopkinsmedicine.org